Savaş ortamına direkt maruz kalan şahısların yanı sıra savaş ortamından yayınlanan haberlere ve/veya yaşanan fizikî ve ruhsal kayıpların imgelerine maruz kalan şahıslar için de bu haberler travmatik tesire sahip olabilmektedir.
Nirengi Derneği psikososyal dayanak takımı tarafından yayınlanan “Savaşlardan Dolaylı Olarak Etkilenen Çocuklar için Ebeveyn ve Bakım Veren Tavır ve Davranışları” bilgi setinin giriş kısmında “Çocuklar, en temel ruhsal gereksinimlerinden biri olan “güven duyma/ inançta hissetme” hissini geliştirmeyi şimdi tamamlamadıkları ve yaşadıkları etrafları üzerindeki denetimleri sonlu olduğu için bu durumunun ortaya çıkardığı olumsuz ruhsal tesirlere karşı daha hassas bir yapıdadır. Bu cins travmatik olaylara dolaylı olarak maruz kalan çocuklar his durumlarını düzenlemek ve olumsuz hisleriyle baş etmek konusunda yetişkinlere muhtaçlık duyabilirler. Bu çerçevede ebeveynlerin/bakım verenlerin uygulayabileceği destekleyici davranış ve tavırları dikkatinize sunmak isteriz.” sözlerine yer verilmektedir.
Ebeveyn ve bakım verenlere yönelik Nirengi Derneği psikososyal takımı tarafından hazırlanan bilgi setinde yer alan 6 husus şu biçimdedir:
1) ÇOCUĞUNUZUN OLAYLAR HAKKINDA NELER BİLDİĞİNİ ve HİSSETTİĞİNİ ÖĞRENİN.
Yaşadığımız bilgi çağında çocukların yaşanan olaylardan haberdar olmaması neredeyse imkansızdır. Birtakım çocuklar yaşananlarla ilgili çok az bilgiye sahip olup durumla ilgilenmezken birtakım çocuklar bilgilerin oluşturduğu olumsuz hisleri içlerinde sessizce yaşayabilir yahut birtakım çocuklar yaşananları sorgulamak isteyebilir. Çocuğun kendisini konuşmak için rahat hissedeceği bir ortamda (örneğin bir akşam yemeğinde) mevzudan bahsederek neler duyduğunu ve bildiğini, mevzu hakkında neler hissettiğini öğrenmek yararlı olacaktır.
Küçük yaş kümeleri için uyku vaktine yakın olmadığı sürece fotoğraf çizmek, öykü okumak üzere rahat hissedecekleri aktivite vakitlerinde mevzuyu açmak faydalı olabilir. Konuşmanızı sonlandırırken olumlu bir öykü, anı yahut his ile bitirmeye ihtimam göstermeniz değerlidir.
Ergenlik devrindeki çocuklar için açık, olgun ve tercihen diyalog fırsatı yaratan bir ortamda neler bildiğini ve neler hissettiğini öğrenmek faydalı olacaktır.
Çocuğunuzun yaşından bağımsız olarak yaşananlar hakkında neler bildiğinin öğrenilmesi edindiği bilgilerin doğruluğunu ölçmenize yardımcı olacak ve olumsuz his yaratabilecek yanlış bilgilerden onu korumanıza imkan sağlayacaktır.
2) ÇOCUĞUNUZUN YANINDA İZLEDİĞİNİZ HABERLERİ FİLTRELEMEYE İHTİMAM GÖSTERİN.
Çocukları rahatsız edici yahut korkutucu içeriklerden/görsellerden korumak kıymetlidir. Savaş bölgesinden ağır formda haber aktarıldığı süreçte televizyon, radyo yahut başka yayın araçlarının art planda açık kalmamasına ve bilhassa bulunduğunuz ortamda küçük çocuklarınız varken travmatik içerikler içeren haberleri izlememeye/dinlememeye ihtimam gösterin.
Ayrıca yetişkinler ortasında geçen konuşmalara çocukların dikkat kesilebileceğini aklınızda bulundurun ve çocuklarınız sizi duyabilecekleri bir uzaklıktaysa konuştuklarınıza itina gösterin.
3) ÇOCUĞUNUZUN KAYGILARINI DİNLEMEYE VAKİT AYIRIN.
Çocukların bahisle ilgili sordukları soruların üzerini kapatmak yerine olabildiğince dengeli, dürüst ve şefkatli biçimde karşılık vermeye çalışın. Bilhassa küçük yaş gurubundaki çocuklar birebir soruları tekrar tekrar sormak isteyebilir. Bu soruları yaşına uygun formda (uzun ve çok detay içeren karşılıklar vermekten kaçınarak) ve sabırla yanıtlamaya itina göstermek değerlidir.
Cevabını bilmediğiniz sorular yönelttiklerinde bilmediğinizi lakin araştıracağınız ve daha sonra yanıtlayabileceğiniz halinde dönüş yapmakta bir sakınca yoktur; sordukları tüm soruları o anda yanıtlamak zorunda hissetmeyin. Kıymetli olan nokta, size sordukları soruları göz arkası ettiğinizi yahut küçümsediğinizi düşündürecek davranışlardan ve tavırlardan kaçınmanızdır.
Küçük çocuğunuzun “Hepimiz bu savaştan ötürü ölecek miyiz?” üzere size çok gelebilecek bir soru sorması durumunda ona inançta olduğunuz bildirisini verin ve bu telaşa neden kapıldıklarını öğrenmeye çalışın; telaşlarının kaynağını öğrenmek onları nasıl rahatlatabileceğinizle ilgili ipuçları verebilir. Öteki yandan kimi çocuklar olumsuz hisleriyle baş edebilmek için olayları görmezden gelebilir. Çocuğunuz yaşananlar hakkında konuşmak istemiyorsa onu zorlamayın.
Ergenlik devrindeki bir çocuk için fikirlerini aktarabileceği ve yaşananları tartışabileceği bir ortam yaratmak kıymetlidir. Ergenlik devrinde çocuk, etrafından aldığı bilgileri ve bedelleri kendi içinde tartarak kendi tavrını geliştirir. Bakım verenleri yahut etrafındaki yetişkinler tarafından iletilen görüşlerin kendisi için de gerçek olup olmadığını zihninde kıymetlendirir.
Bu çerçevede ergenlik periyodundaki çocuğunuzla bu mevzuları konuşurken kendi bakış açınızı objektif bir formda paylaşmayı ve uyuşmazlıklara yer bırakarak, çocuğunuzun fikrini önemsediğinizi göstererek, kendi fikirlerini ve hislerini paylaşmasını teşvik edin. Bu yaklaşımınız çocuğunuzun niyetlerini ve hislerini sizin desteğinizle konumlandırmasına imkan tanıyacaktır.
4) ÇOCUĞUNUZUN ORTAYA ÇIKAN OLUMSUZ HİS DURUMLARINI DÜZENLEYEBİLMELERİ İÇİN TAKVİYE OLUN.
Çocuğunuza yaşadığı hislerin neler olduğunu sorun ve yaşlarına uygun olacak formda sorularınızı yöneltin. Çocuğunuza tüm dikkatinizle onu dinlediğinizi göstererek, hissettiği tüm hislerin doğal olduğunu vurgulayın ve konuşmaya muhtaçlığı olduğunda sizinle yahut güvendiği öteki bir yetişkinle hissettiklerini paylaşabileceğini belirtin.
Üzüldüğünde, öfkelendiğinde yahut korktuğunda nefes antrenmanı yapabileceğini belirtin ve bir arada yapmayı teklif edin. Çocuğunuz küçük yaş grubundansa nefes idmanını tanıtmak için şu usulü deneyebilirsiniz: “Hadi şimdi nefesi birlikte deneyelim; çiçek koklar üzere nefesi burnumuzdan alıyoruz ve yavaşça mum üfler üzere ağzımızdan veriyoruz.“ Ek olarak daha evvel olumsuz bir his hissettiğinde nasıl başa çıktığını konuşmak ruhsal dayanıklılığını destekleyecektir.
Daha büyük yaş kümesi ergenlerde ise keder, tasa, dehşet hislerinin yanı sıra öfke de ağır formda görülebilir. Ergenin hislerinin çok olduğunu düşünseniz bile küçümsemeyin, kaynağını anlamaya çalışın ve ona niyetlerini tartması için sorular sorarak konuşma ortamı oluşturun.
Örneğin savaş durumuyla ilgili saldıran tarafa şiddet göstermek istediğini, saldırılan bireyleri savunmak istediğini belirten fikirleri olabilir. Her şeyden evvel onu anladığınızı, bu hissettiklerinin olağan bir müdafaa isteği olduğunu, yardım hissiyle öfkesinin ortaya çıktığını, şu anda sıkıntı durumda olan insanları korumak için ellerinden geleni yapan kuruluşlar olduğunu belirtmeyi deneyebilirsiniz.
5) YARDIM FAALİYETLERİNİN MODÜLÜ OLUN.
Çocukların şahit oldukları makûs olayların yanı sıra birbirine yardım eden insanların varlığından haberdar olmaları da değerlidir. İnsanlara yardım eden birinci müdahale grupları yahut barış daveti yapan gençler üzere olumlu kıssalar anlatmaya ve mümkünse konuşmalarınızı bu tıp olumlu öykülerle bitirmeye çalışın.
Çocuğunuza yardım faaliyetinde bulunmak isteyip istemediğini sorabilir, şayet isterse ona seçenekler sunabilirsiniz. Savaştan etkilenen çocukların yanında olduğunu göstermek için yazabileceği bir mektup, çizebileceği bir fotoğraf yahut takviye faaliyetleri gösteren bir sivil toplum kuruluşuna bağış yapmak üzere seçenekler olabilir. Bu tıp müspet aksiyonlar çocuktaki çaresizlik, kaygı hissini azaltabilir ve rahatlamasına
yardımcı olabilir.
6) KENDİ HİSLERİNİZE BAKMAYI VE TAKVİYE ALMAYI İHMAL ETMEYİN.
Yaşanan olaylardan çocuklarınızı müdafaaya çalışırken sizin de içinizde olumsuz hislerin oluşabileceğini ve bunun doğal olduğunu kendinize hatırlatın. Çocuklar bakım verenlerinin yaşadığı hisleri kendi davranışlarının sonucu olarak düşünebilir. Bu nedenle yaşadığınız dehşet, telaş, öfke vb. olumsuz hisleri onlara olduğu üzere yansıtmamanız, çocuğun kendi hissini düzenleyebilmesi ve sizi keyifli etme sorumluluğunu almaması konusunda faydalı olacaktır.
Endişeli yahut üzgün hissediyorsanız kendinize vakit ayırmayı ihmal etmeyin ve arkadaşlarınızla, size inanç veren bireylerle bağlantı kurarak sizi rahatlatacak etkinlikler yapmaya çalışın.
Bununla birlikte yaşadığınız hislerden minimal seviyede, sakince, vücut lisanınızı denetim ederek bahsetmeniz çocuğun kendi hislerini da fark etmesine ve diğerlerinin da kendisi üzere telaş, kaygı üzere hisleri hissedebildiğini kabul etmesine yardımcı olacaktır.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
